سرووشتی خەیاڵی و ئەزموونی كوێریی

کوردسینەما- بەشداری كردن لە نوسینەوەی سرووشت خوڵقاندنەوەی مانای ئاشكرا نەكراوە، دۆزینەوەی رەهەندی دەلالی نێوان خود و سرووشتە، ئەوەش پڕۆسەیەكە بەرەنجامی تێڕامانی قوڵی خودە بۆ سرووشت و بینینەوەیەتی لە پڕۆسەی تەئویلكاریدا، كاتێ‌ ئەرستۆ لە شوێنی سرووشت  ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە جوانی سرووشت بە ڕادەیەكە مرۆڤەكان ئازادن لەوەی چۆن وێنەی دەكێشنەوە، پڕۆسەی نوسینەوەی سرووشت لەوێدا بەرەنجامی پەیوەندی نێوان شیعر و سرووشتە، بەو مانایەی شیعر سرووشت دێنێتە ناو خەیاڵی زمانەوە، شیعر لەناو بونیادی نەستی زمانەوە  سەر لەنوێ‌ جوانی سرووشت  و ژیانمان بۆ دەر دەخاتەوە، بەڵام ئەو كاتەی  ئەو پەیوەندیە لە شیعرەوە بەرەو سینەما دەگۆڕدرێت، مانای وایە خەیاڵی زمان وێنە لە چەمكێكی یۆتۆپیەوە دەگوازێتەوە بۆ وێنەی بەرجەستە كراو، زمانی شاراوەی شیعر لەو شوێنانە كە ناتوانێ‌ گوزارشت بكات بە نادیاری دەمێنێتەوە، بەڵام زمانی كامێرا توانای گوزارشت كردنی بە ڕادەیەك فراوانە كە دەتوانێ‌ تەواوی سرووشت وێنە بگرێت، بە تایبەت گەر زمان لە ڕوانینی منالًَێكەوە سەیری پەیوەندی سرووشت بكات، وەك لە فیلمەكانی (مەجیدی مەجیدی) دا دەیبینین، بە تایبەت لە فیلمی (ڕەنگی خودا). گەڕان بەدوای خەون سەرەتای پەیوەندی دۆنا دۆنیانەی نێوان مناڵە لەتەك سرووشتدا، چونكە ئەو دوانە لە ڕێگەی ئەو پەیوەندیە هاوبەشە گوزارشت لە یەكتری دەكەن، كە دەلالەتە لە بێگەردیان، مناڵ و سرووشت وەك یەك جوان و بێگوناهن، هەر لەو ڕوانگەیەوە دەبنە بابەتی سەرەكی درووست كردنی فیلم لای مەجیدی، لای ئەو دەرهێنەرە بێگەردی ئەو دوانە مانای  بوون بە ژیان دەبەخشن و  ڕەهەندێكی ئیستاتیكی پتەون لە چەمكی مرۆییدا. هەریەك لە فیلمی (ڕەنگی خودا) و (باران) دوو شاكار و بابەتی جیاوازن لە یەكتری، بەڵام دەرهێنەر لە هەر یەك لەو دوو فیلمە هەوڵیداوە شاعیریەتی سرووشت و پەیوەندی بە شوێنەوە لەناو چەمكێك كۆ بكاتەوە، ئەویش پەیوەندی بە ئیستاتیكای وێنەوە هەیە، ئەوەش بەو مەبەستەیە كە مەجیدی دەیەوێت سینەمای ئێرانی وەك هەر سینەمایەكی تر خاوەنی تیۆری ئیستاتیكی تایبەت بەخۆی بێت.

بەشداری كردن لە نوسینەوەی سرووشت خوڵقاندنەوەی مانای ئاشكرا نەكراوە، دۆزینەوەی رەهەندی دەلالی نێوان خود و سرووشتە، ئەوەش پڕۆسەیەكە بەرەنجامی تێڕامانی قوڵی خودە بۆ سرووشت و بینینەوەیەتی لە پڕۆسەی تەئویلكاریدا، كاتێ‌ ئەرستۆ لە شوێنی سرووشت  ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە جوانی سرووشت بە ڕادەیەكە مرۆڤەكان ئازادن لەوەی چۆن وێنەی دەكێشنەوە، پڕۆسەی نوسینەوەی سرووشت لەوێدا بەرەنجامی پەیوەندی نێوان شیعر و سرووشتە، بەو مانایەی شیعر سرووشت دێنێتە ناو خەیاڵی زمانەوە، شیعر لەناو بونیادی نەستی زمانەوە  سەر لەنوێ‌ جوانی سرووشت  و ژیانمان بۆ دەر دەخاتەوە، بەڵام ئەو كاتەی  ئەو پەیوەندیە لە شیعرەوە بەرەو سینەما دەگۆڕدرێت، مانای وایە خەیاڵی زمان وێنە لە چەمكێكی یۆتۆپیەوە دەگوازێتەوە بۆ وێنەی بەرجەستە كراو، زمانی شاراوەی شیعر لەو شوێنانە كە ناتوانێ‌ گوزارشت بكات بە نادیاری دەمێنێتەوە، بەڵام زمانی كامێرا توانای گوزارشت كردنی بە ڕادەیەك فراوانە كە دەتوانێ‌ تەواوی سرووشت وێنە بگرێت، بە تایبەت گەر زمان لە ڕوانینی منالًَێكەوە سەیری پەیوەندی سرووشت بكات، وەك لە فیلمەكانی (مەجیدی مەجیدی) دا دەیبینین، بە تایبەت لە فیلمی (ڕەنگی خودا). گەڕان بەدوای خەون سەرەتای پەیوەندی دۆنا دۆنیانەی نێوان مناڵە لەتەك سرووشتدا، چونكە ئەو دوانە لە ڕێگەی ئەو پەیوەندیە هاوبەشە گوزارشت لە یەكتری دەكەن، كە دەلالەتە لە بێگەردیان، مناڵ و سرووشت وەك یەك جوان و بێگوناهن، هەر لەو ڕوانگەیەوە دەبنە بابەتی سەرەكی درووست كردنی فیلم لای مەجیدی، لای ئەو دەرهێنەرە بێگەردی ئەو دوانە مانای  بوون بە ژیان دەبەخشن و  ڕەهەندێكی ئیستاتیكی پتەون لە چەمكی مرۆییدا. هەریەك لە فیلمی (ڕەنگی خودا) و (باران) دوو شاكار و بابەتی جیاوازن لە یەكتری، بەڵام دەرهێنەر لە هەر یەك لەو دوو فیلمە هەوڵیداوە شاعیریەتی سرووشت و پەیوەندی بە شوێنەوە لەناو چەمكێك كۆ بكاتەوە، ئەویش پەیوەندی بە ئیستاتیكای وێنەوە هەیە، ئەوەش بەو مەبەستەیە كە مەجیدی دەیەوێت سینەمای ئێرانی وەك هەر سینەمایەكی تر خاوەنی تیۆری ئیستاتیكی تایبەت بەخۆی بێت.

(ڕەنگی خودا) وەك لەناونیشانەكەیەوە دیارە ، كە هەردوو ووشە كە ئاماژەن بۆ سرووشت، ڕەنگ كە پێودانگێكی جوانكاری سروشتە، خودا ئاماژەیەكی ترە بۆ جوانی سرووشت، بۆ ئەو سیحرەی كە سرووشتی بەرهەم هێناوە، سرووشتێك هەمیشە وێنەیەكی شوبهێنراوە بۆ دواین خەون و ئومێدی ئینسان، ئەو خەونە بەتەنیا پابەست نیە بە چەمكێكی میتافیزیكی، بەڵكو خودا وێنەیەكی نادیاری سرووشتە، ئومێدی ئینسانە بۆ دیاركەوتنی، بەتایبەت چەمكی نادیار لێرەدا پەیوەستە بە كارەكتەری سەرەكی فیلمەكەوە كە مناڵێكی كوێرە بەناوی موحەممەد، وێنەی سرووشت  لە فیلمەكەدا پەیوەستە بە نابینایی مناڵەكە ، كە دیمەنی سرووشتی گوند بە سیحری جوانی دەبینێت، بەڵام جوانیەك ئەوی كویًَر ناتوانێ‌ بیبینێت، ئەوەی توانای ئەوەی هەیە جوانی پێ‌ نیشان بدات خودایە، خودا لەچەمكی نابیناكاندا وەك لە قوتابخانەكەیان دەیبینین، سەرەتا ڕووبەرووی كۆمەڵە مناڵێكی كوێر دەبینەوە كە خەریكی گەمە كردنن، بەڵام بێئەوەی هیچ ببینن، كاتێ‌ مناڵەكان لەپشووی هاویندا خێزانەكانیان دێنە دوایان، باوكی كارەكتەرە سەرەكیەكە نەهاتووە، شیعریەتێكی سەیر لای پاڵەوانەكە بەدی دەكەین، شیعریەتی تاریكی لەڕێگەی دەست لێدان لەشتەكانەوە، گواستنەوەی ئەو هەستە لە بینینەوە بۆ دەست لێدان بە ئەزمونی ترۆپك دەست پێدەكات، كاتێ‌ پاڵەوان (موحەممەد) بێچووی چۆلەكەیەك دەدۆزێتەوە و دەچێتە سەر درەختەكە و دەیخاتە ناو هێلانەكەیەوە، ئەو وێنەیە هێزی بینین دەگۆڕێت بۆ هەستی مرۆیی و ئومێدی ژیاندۆستی لەناو تاریكی بینین درووست دەكات، ئەو كاتەی باوكی دێتە دوای و تاران بەجێدێلن ، بەرەو یەكێك لەگوندەكانی باكور ڕێگا دەبڕن.. كە گوندەكەی خۆیانە، گوندێكی بێ‌ كارەبا و تەنانەت ئاویش تیایدا بەزەحمەت دەست دەكەوێت، جیاوازی گوندەكە لەگەڵ ژیانی تاران ئەو جیاوازیە پەیوەندی نێوان دوو دۆخی جیاوازی كۆمەڵگایە، دۆخی تاران دۆخێكی بە دامەزراوی كراوی تازەگەریە لەڕێگەی بەرهەم هێنانی پەیوەندیە نوێیەكان، دۆخی گوندەكە دۆخی سرووشتیە، دۆخێكە هەر لەگەڵ گەیشتنی مناڵەكە و شادبوونی بە هەردوو خوشكەكەی (هەنیە) و (بەهیرە) و داپیرە كەی، ئەوێ‌ بە سرووشتی ڕاستەقینە دەبینێت، لەڕێگەی هەستەكانیەوە هەست دەكات توانای بینینی ڕەنگە ڕاستەقینەكانی سرووشتی هەیە. بەشداریكردن لەتەك ئەو ژیانە نوێیە رۆحێكی خۆشنودی پێ‌ دەبەخشێت، بە تایبەت لە گواستنەوەی هێلكەكان، ئەو كاتەی كامێرا تەنیا لەسەر دەستەكانە، پێمان دەڵێت هەستی دەست لێدان وا دەكات جیاوازیەك نەبێت لەنێوان چاوساغ و كوێردا، بەو وێنەیە كامێرا ئەوەمان پێ‌ نیشان دەدات كە ئەوە تازەگەریە جیاوازی لەنێوان مرۆڤەكان درووست دەكات، دەنا سرووشت ئەو جیاوازیانەی تیا نییە، چونكە بەهاو توانای مرۆڤ شوناس وە دەست دێنێت، ئەو شوناسە بەلای تازەگەری پەیوەندی بە عەقڵ و بینینەوە هەیە، ئەو تێگەیشتنەش زۆر بە قوڵی لای مناڵەكە دەر دەكەوێت، كاتێ‌ ڕەفزی چوونەوە شار دەكات و دەیەوێ‌ لە گوندەكە بمێنێتەوە، چونكە لە گوند شعور بە بوونی خۆی دەكات، شار بە پێچەوانەی گوندەوە لەبڕی وەدەست كەوتنی شوناسی ئەوی كوێر، شوناسی وون دەكات، بەڵام ئەو كاتانەی باوك مناڵەكەی دەباتەوە شار، داپیرە بە خەمی مناڵەكەوە دەمرێ‌، بەڵام مردنێك خاڵی نیە لە ئیستاتیكا، مردنێك سرووشت لە پەیوەندیەكی ئاوێتەیی دایە لەتەك داپیرە، بەهۆی ئەوەی سرووشت لەڕێگەی تەمێكی سپیەوە بەشداری لەو مردنە دەكات، تەمە سپیەكە تەواوی باخچە و سەوزایی سرووشت دەگرێتەوە، ڕوناكی لەپشت چاوی ئەو تاریك دا نایەت، بەڵكو سپی دادێت، لەناو ئەو تەمە سپیە مناڵەكە دەردەكەوێت، ئەو كاتانەی هەموو لەسەر گۆڕستانن بۆناشتنی داپیرە تەمە سپیەكە تێكەڵی مناڵەكە دەبێت. باوكە كە هەست بە گوناهە دەكات، بۆیە دەچێت مناڵەكەی بێنێتەوە، لەڕێگای گەڕانەوەدا مناڵەكە بەسەر پشتی ئەسپەوەیە ئەو كاتەی بەسەر پردەكە تێدەپەڕن، پردەكە دەڕووخێت و مناڵەكەش دەكەوێتە ناو ڕووبارەكەوە، شەپۆڵی ڕووبارەكە زۆر بەتینە، باوكەكە خۆی فڕێ‌ دەداتە ناویەوە، بەڵام ناتوانێ‌ بیگرێتەوە، كاتێ‌ تەوژمی ڕووبارەكە ئەوان لەقەراغ خۆی فڕێ‌ دەدات، باوكە بە ئاگا دێتەوە، لەقەراغ ڕووبارەكە مناڵەكەی كەوتووە، مناڵە مردووەكەی لە ئامێزی دەكات. باڵندەكان بەسەریانەوە دەقیژێنن، ئەو قیژەیە مردنی داپیرەمان بیر دێنێتەوە، ئەو كاتەی تەمە سپیەكە هات، ئەو دەنگە سەر بە هەمان سیستمی دەلالیە، چونكە ئەو قیژەیە گریانی باڵندەكانە، كۆتایی هاتنە بەخەونی گەڕانەوە بۆ ناو سرووشت، لەهەمان كاتیشدا ناڕەزایەتیە بەرامبەر باوكەی گوناهبار، كۆتایی هاتن بەوێنەی سرووشت هەمان ئەفسانەی ئادەم و حەوامان دەخاتەوە بیر، چونكە ئەوساتە بەكەوتنە خوارەوە بۆ سەر زەوی یەكسان دەبێتەوە، ئەو كاتانەی پرسیار لە گوناهباری دەركردن لەبەهەشت دەكرێت، بەوەی ئایا: حەوا تاوانبارە یا سێو وەك ئاماژەیەكی ناو ئەفسانە یاخود ئەهریمەن، لێرەدا هەمان پرسیار بەشێوازیتر خۆی دەردەخات، كە مردنی منداڵەكە مرنی خەونی بەهەشتێكە (سرووشت) كە مناڵە كوێرە كە و داپیرە و خوشكەكان وێنایان كردبوو، ئەو ساتەوەختە پرسیار لەبارەی چەمكی گوناه دێتە ئاراوە بەوەی : ئایا باوكە گوناهبار بوو لەئاست مناڵە كوێرەكەی؟ ئایا بەڕاست ئەو بێچارە بوو لە ئاستیدا؟ گرنگ بۆ دەرهێنەر لەبەرامبەر ئەو پرسیارانەدا موحەممەدی كوێر پێویستی بە بە سرووشتی ڕاستەقینە هەبوو كە تیایدا ئەو كوێر نەبێت، بۆیە ئەو مردنە كۆتایی ئەو نیە هێندەی خوڵقاندنەوەی پەیوەندیە لەڕێگەی خوڵقاندنەوەی ناونیشانی فیلمەوە، كە لەدواین جولەی كامێرا دەستی مناڵەكە نیشان دەدرێت، كە چەند جولەیەك دەكات، بەڵام نەك بۆ ژیان، بەڵكو بۆئەوەی لەڕێگەی هەستی دەست لێدانەوە دەست لە مردن بدات، بۆ ژیانێكیتر لە سرووشتێكی ڕاستەقینە كە ڕەنگی خودا بێت.

 

نووسینی بابەت: نیهاد جامی