close-icon

چوونەژوورەوە

قۆناغەكانی دەركەوتنی كورد لە سینەمادا و بناغەكانی سینەمای كوردی‌

1120 جار بینراوە

نوسینی: هەوراز محمد

     هەمیشە ئەو پرسیارە لە زەینی هەر یەكەماندا ئامادەگی هەیە كە ئایا كوردیش وەك گەلانی تر سینەمای هەیە؟ زۆرجاریش وەڵامی ئامادەمان گوێ لێبووە، بەڵام ئاخۆ ئەو وەڵامدانەوە سەرپێیانە تینویەتی بینەری فیلم و سینەمای كوردی و ڕەخنەگرانی ئەو بوارەی شكاندووە؟ ئاخۆ وەڵامی وەها پرسیارێك پێویستی بە نموونەی بەرجەستە نیە، لەم توێژینەوەیەدا هەوڵمان داوە هەڵوێستەیەك لەبەردەم ئەو پرسیارەدا بكەین...

مێژووی هونەری سینەمای كورد، بەشێوەیەكی پچڕپچڕ و لە كات و شوێنی جیاوازدا خۆی بەیان دەكات، سێ قۆناغی سەرەكی مێژوویی دەتوانین باس بكەین:

      قۆناغی یەكەم: ئەو فیلمانەی لەبارەی كوردەوە دروستكراون كە تیایدا كورد وەك (ئەوی دی) لە دەرەوەی پێناسەكردنی خودی، وەك بونەوەرێك كە خەڵكی تر دێت و باسی دەكات، وەك خێڵ و هۆز و دیدی ئەتنۆگرافی بۆ كورد، لەم قۆناغەدا نەدەرهێنەر و نەئەكتەر و نە هیچ یەكێك لە هونەریەكانی تر كورد نەبوون، بەتەنها چیرۆك و لۆكەیشن و داب و نەریتەكان نمایشكراونەتەوە.

یەكەم فیلم لەو مێژووەدا، فیلمی (زارا یان زارێ)یە، دەرهێنانی حەمۆبەگ نازارۆف ،هامۆبێگ نازاریان، ساڵی ١٩٢٦

     ناوی تەواوی بە كوردی حەمۆ بەگ نازارۆفە، ساڵی ١٨٩١ لە یەریڤان پایتەختی ئەرمینیا، لەسەردەمی یەكێتی سۆڤێتدا لەدایكبووە و ژیاوە و كاری سینەمایی كردووە بۆیە ڕووسەكان بەیەكێك لە رائیدەكانی سینەمای ڕوسی پێش شۆڕش دادەنرێت و بۆ یەكەمینجار بە نواندن دەستی پێكردوە لە ساڵی ١٩١٤، تا كاتی مردنی لە (٧٠) فیلمدا بەشداری كردووە چ وەك ڕۆڵ بینین یان سیناریۆ یان دەرهێنان، ساڵی ١٩٢٠ چووەتە تبلیسی لە جۆرجیا و بۆ یەكەمینجار دەزگایەكی زانستی بۆ فێربوونی هونەری سینەمایی دامەزراندوە. لە زۆرینەی فیلمەكانیدا كە خۆی كاری دەرهێنانی بۆ كردووە چیرۆكەكانی كوردین و باس لەژیانی كوردانی ئەرمینیا و جۆرجیا بە تایبەت ئێزدیەكان دەکات، لە گرنگرتین فیلمەكانی (زارا و ناموس و پێپی) و چەندانی تر، لە ساڵی ١٩٢٥ یەكەمین فیلمی درێژی خۆی دروستكرووە، پاشان ساڵی ١٩٣٣ یەكەمین فیلمی دەنگی ئەرمەنی دروستكردووە، دواتر و لە ساڵی ١٩٤١ خەڵاتی تایبەتی ستالینی بۆ دەرهێنەری فیلمی داستانی پێبەخشراوە، جگە لە فیلمە داستانیەكانی چەندین فیلمی دۆكیۆمێنتاری دروستكردووە، دواجار ساڵی ١٩٦٥ لە مۆسكۆ كۆچی دوایی كردووە.

     ئەگەر لە مێژووی سینەمادا یەكەم فیلم لەبارەی كوردەوە دروستكرابێت، فیلمی (زارا) بێت ئەوا هەمان فیلم دەبێتە یەكەم فیلمی ڕێچكەی فیلمی كورد، لە ساڵەكانی نزیك لە نیوەی سەدەی بیستەم چەند فیلمێكی تر لەبارەی كوردەوە دروستكران، بەشێكیان دۆكیومێنتاری بوون لەبارەی ناوچەكانی دابەشكاری ڕۆژهەڵاتی ناوین و دروستبوونی دەوڵەتە تازەكانەوە، كە ئاشكرایە كوردستانیش بەشێكی گرنگی ناو ڕووداوەكانی ئەو سەردەمە بوون، لەباری فیلمی درێژی داستانیەوە فیلمەكەی حەمۆبەگ، باس لە ژیان و كلتور و دابونەریتەكانی كوردانی ئێزدی دەكات لە ئەرمینیا، ژانری فیلمەكە دراما، كۆمیدیا و ڕۆمانتیكە، لەبارەی كێشە كۆمەڵایەتیەكان و دابونەریتی كوردان، هەرچەند فیلمەكە بەچاوێكی ڕەخنەگرانەشەوە لەبارەی دابونەریتەكانەوە دروستكراوە.

     جگە لەو فیلمە، فیلمی ئەڵمانی (گەڕانەوە بە چیاكاندا)، كە لە ڕۆمانێكی ئەڵمانیەوە وەرگیراوە و تیایدا باس لە گروپێكی گەڕۆكی ئەڵمانی دەكات كە ڕێیان دەكەوێتە چیاكانی ئارارات و لەوێ لەلیەن خێڵێكی كۆچەری هەوار نیشنەوە دەگیرێن و مشەكەكانیان لێ دەدزن. دیدی ئەم فیلمە بۆ كورد وەك كۆمەڵێك مرۆڤی چیایی و چەتە و رێگر، بەرهەم هاتووە ئەوەی كە ساڵانێكی درێژە ناسیۆنالیسزمی فاشیزم دەیەوێت ئەو وێنەیە لەبارەی كوردەوە لە هزری خەڵكی ڕۆژئاوادا بەرهەم بهێنێت، سەرەڕای ئەم تێڕوانینە، هێشتا فیلمەكە گرنگی تایبەتی خۆی هەیە لە ناو ئەو قۆناغە مێژوویەدا.
     كورد لە سینەمای نەتەوەكانی تردا، كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە.. تێڕوانینێكی راسیستیانەیە، لە سینەمای ئێرانی و توركیدا بەتایبەت دەتوانین چەندین فیلم بدۆزینەوە كە لەناو هەمان جۆر و شێوازدان.

     قۆناغی دووەم: ئەو فیلمانەی لەبارەی كوردەوە دروستكراون كە بریتین لە چیرۆكی كوردی، لە ڕێگەی دەرهێنەری كورد، بەڵام زۆرینەی ئەكتەر و هونەرییەكان كورد نەبوون، لێرەدا كورد بەزمانی نەتەوەی سەردەست لەبارەی خۆیەوە قسە دەكات، فیلمەكانی یەڵماز گونەی بە نموونە.
     ئەم فیلمانە فیلمی سیاسی و بیریی ڕەخنەگرانەی كوردن لە دۆخی سیاسی، كە بەسەریدا چەسپاوە و لە هەمان كاتیشدا ڕەخنەن لە دۆخی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگەی كوردی، ئەگەر بە دیقەتەوە تەماشای فیلمەكانی كۆتایی یەڵماز گونەی بكەین كە بە زمانی توركین، بەڵام باس لە چیرۆكێكی كوردی دەكەن و باس لە كێشە سیاسیەكانی كورد دەكەن، لەهەمان كاتدا بە چاوێكی كوردانەی ژیر و هۆشیارەوە دەست لەسەر برینەكانی ناو كۆمەڵگەی كوردی دادەنێت و بە چاوێكی ڕەخنەگرانەوە تەماشایان دەكات.

تێبینیەكی گرنگ:
     ئەگەر بەراوردێك بكەین لە نێوان قۆناغی یەكەم و دووەهەمدا لەسەر نموونەیەكی دیاریكراو (ژن كوشتن)، لە فیلمی نامووسی حەمۆبەگدا ئەم دیاردەیە وەك خەسڵەتێكی ناساندنی كورد نیشان دەدات، بەڵام لە یۆڵی یەڵماز گونەیدا هەمان حاڵەت كە نیشان دەدات بەڵام بە فۆڕمێكی تر و بە واتا و دەلالەتی ترەوە نیشانی دەدات و ڕوئیایەكی ڕەخنەگرانەیە لە دۆخی باوی كۆمەڵایەتی و سیاسی كورد و ئەگەر كارەكتەری (سەید) سەیر بكەین دوای گەڕانەوەی هەرچەند براكان داوای كوشتنی ژنەكەی دەكەن بەڵام ئەو ژنەكەی بۆ ناو چیاكان، كە بەفر سپی كردووە دەبات و ئەو گەشتی ناو سەرما و بەفرە وەك نیشانەیەكی پاكبوونەوە و مەرگەكەشی بەهەمان دەلالەت نمایش دەكات، یان گەر تەماشای فیلمی (تەختە ڕەش)ی سەمریەی مەمخەڵباف بكەین، كاتێك دەیەوێت پێمان بڵێت كوردەكان نەتەوەیەكی نەخوێندەواری چیانشینن و هیچ دەربارەی ژیان و خوێندەواری نازانن مەگەر مامۆستایەكی فارس بێت فێریان بكات، بەڵام لە ناو هەمان دۆخدا بە بەراورد بە فیلمی (نیوە مانگ)ی بەهمەنی قوبادی، دیمەنی پۆلێكی خوێندن دەبینین لە ناو چیاكاندا لە ژێر دارێكدا (واتا لە پۆلدا نین) بەڵام هۆكارەكەی ئەوەیە كە مەكتەبەكەیان بەهۆی بۆردومانەوە ڕووخاوە و مامۆستاكەش وەك تەختە ڕەش هەر ژنە، بەڵام ئەمجارە ئەگەرچی ئەو ژنە پێویستە لەگەڵ باوكی و براكانی بۆ سەفەرێكی هونەری بڕوات، بەڵام كارەكتەری مامۆ كە باوكی ماۆستا ژنەكەیە، كاتێك دەزانێت ئەگەر كچەكەی لەگەڵی بڕوات كەس نابێت وانە بە مناڵەكان بڵێت، ڕازی نابێت كچەكەی لەگەڵی بێت و داوای لێدەكات بەردەوام بێت لە فێركردنی مناڵەكان.
     جیاوازی هەر دوو قۆناغەكە ئەمەیە، كە لە سینەمای ئەواندا كورد وێنای بۆ دەكرێت وەك ئەوەی ئەوان دەیانەوێت دروستی بكەن، بەڵام لە قۆناغەكانی تردا كورد لەسەر هەمان كۆنسێپت ئیش ئەكاتەوە بەڵام حەقیقیانە و بە باس كردن لە دۆخی ڕاستەقینە.

     قۆناغی سێیەم: لەم قۆناغەدا كە ساڵانێكی كەمە و تیایدا بەشێكی زۆری بەرهەمهێنان دەبێت بە كوردی، كە تیایدا ڕەگەزە سەرەكیەكانی چیرۆك، دەرهێنەر، ئەكتەرەكان، هەموو یان بەشێكی "كرو" یان ستافەكانی پشت كامێرا دەبن بە كورد، هەندێك جار لە ڕووی بەرهەمێنانیشەوە خودی بەرهەمهێنەر هەر كوردە، بەمە دەوترێت فیلمی كوردی تەواو، لە چیرۆك و دەرهێنەر و زۆرینەی ستاف كە كوردن، فیلمەكانی باشور و ڕۆژهەڵات بە نموونە، بەهەشتێكی سوتاو و ساتێک بۆ مەستی ئەسپەكان بە نموونە و درێژكراوەكەی تا ئێستا.

     - سینەما و ناسنامە:
     پرسیارێكی سەرەكی هەیە، هەموو جار ڕۆژنامەنووسان، ڕەخنەگران، فیلمسازان، فێرخوازانی بواری فیلمسازی، دەیكەن، ئایا كورد، سینەمای هەیە؟
     لە ڕاستیدا پرسیارێكی ئیشكالاویە و ڕاو بۆچوونی جیاوازی لەبارەوە دەربڕدراوە، هەموو ئەوانەی لە بوارەدا قسەیان كردوە پشتیان بە بۆچوونی تایبەتمەندی خۆیان بەستووە و كەمجار بە ڕای زانستی كەوتووین لەم بوارەوە، لە كاتێكدا ساغكردنەوەی پرسیارێكی لەم شێوەیە بەشێوەی ڕاپۆرت و ڕیسێرچی زانستی دەكرێت و هەر كەس لەخۆڕا ناتوانن ئەم مەسەلەیە ساغ بكەنەوە، چونكە لەڕووی زانستیەوە (فاكت و ئارگۆمێنت) جێگەی (بەڕای من) دەگرێتەوە.
     بۆ بەرچاو ڕوونی، بەرێز (د. خەسرەو سینا) تێزی دكتۆراكەی لەسەر سینەمای كورد، كە پێشكەشی بەشی سینەمای زانكۆی تارانی كردوە و خۆشی هەر لەوێ مامۆستایە، بەشێوەیەكی زانستی ئەم وەڵامەی داوەتەوە، بەڵام بەداخەوە گەرچی نامەی دكتۆراكەی كراوە بە كتێب، بەڵام هێشتا نەكراوە بە كوردی.

     بۆ ئەم مەبەستە لێكدانەوەیەكی سادە هەیە دەتوانین لەبەرچاوی بگرین، ئەویش خوێندنەوە و بەراوردكاری ئەو تیۆریانەن كە باس لە هەبوونی فۆڕمێك بۆ سینەمایەكی دیاریكراو دەكەن، دەتوانین هەمان ئەو تیۆریانە و هەندێك خاڵی زیاتریش بخەینە ڕوو تا بەڵگەی سەلماندنی فۆڕمێك بۆ سینەمای كوردی دەستنیشان بكەین وەك شوناسی سینەما جیاوازەكانی دنیا و بەراورد بە سینەمای كوردی (سینەمای ئیتاڵی، ژاپۆنی، ڕەشپێستەكان، جولەكە.. هتد).

     گرنگرتین ئەو سیمایانەی كە تیۆرسێنەكانی ئەم بوارە وەك بەڵگەی سەلماندنی بوون یان ناسینەوە و جیاكردنەوەی سینەمایەك لە سینەمایەكی تر بریتین لە:
     - بەرهەمهێنان.
     - چیرۆك (سەبجێكتی فیلمەكە).
     - دەرهێنەر.
     - زمان.
     - كلتور و داب و نەریتی كۆمەڵایەتی.
     - هونەر و میوزیك.
     - دۆخی سیاسی.
     - پاڵەوان.
     - جوگرافیای ڕووداو.

     ئەمانە و چەند سیمای تری دیار لە گرنگترین سیماكانی ناسینەوە و جیاكارین لەگەڵ سینەمایەكی تردا، نموونەیەك لەسەر هەر فیلمێك دەهێنینەوە لەو سینەمایانەی كە لە دونیادا بوونی هەیە دەتوانین ئەم سیمایانە تیایاندا بەرجەستە بكەین، بەڵام ئەگەر هەمان بابەت بۆ (سینەمای كورد) بەراورد بكەین دەگەین بەم دەرئەنجامانە:
     - سیماكانی فیلمی كوردی:

      ١. زمان:
     ئەگەرچی لە قۆناغی یەكەم و دووەمی سینەمای كوردیدا زمانی سەرەكی فیلم كوردی نین، ئەمەش بۆ هۆكاری بینەر دەگەڕێتەوە كە ئەو فیلمانە بۆ بینەرێكی غەیرە كورد دروست دەكرێن كە كوردی تێناگەن، ئەمە جگە لەوەی جۆرێك نەخوێندنەوەشی تیادایە بۆ حساب نەكردن بۆ زمانی كورد تا لەو ڕێگەیەوە بڵێن ئەم مرۆڤانە زمانیشیان نییە، بەڵام لە هەندێك شوێندا بە ئیجباری زمانی كوردی دێتە ئاراوە كاتێك كوردێك لەگەڵ كەسێكی غەریب لەناو فیلمەكەدا قسە دەكەن لەیەك تێناگەن بەهۆی جیاوازی زمانەوە.
     بەڵام لە قۆناغی سێیەمی سینەمای كورددا زمان بڕبڕەی سەرەكی فیلمەكانە، گەر تەماشای فیلمە كوردییە بەرهەمهاتووەكانی ئێستا بكەین زمانی كوردی ڕەگەزی سەرەكی فیلمەكەیە، تەنانەت لە ئێستادا گەر وڵاتانی تریش دێن فیلم دروست دەكەن و بەشێكی فیلمەكەیان كوردستان یان كوردی تێدەكەوێت هەر زمانی كوردی بەكار دەهێنن، بۆ نموونە فیلمی (Triage) كە فیلمێكی ئەمریكییە و بەرهەمی كۆمپانیاكانی هۆڵیودە، لە بەشێكی فیلمەكەدا پاڵەوانی فیلمەكە دێتە كوردستان (باس لە هەشتاكان و شاخ و پێشمەرگە و جینۆساید دەكات لەو قۆناغەدا)، بەڵام كاتێك كورد نیشان دەدات بە كوردی قسە دەكەن، واتا پارێزگاری لە زمان هەیە، بیرمان نەچێت تا ئێستاش زمانی كوردی لە زۆر شوێن كێشە و قەدەغەی لەسەرە، ئەوە ئەو هۆكارەیە كە یەڵماز گونەی وەك باوك یان ڕابەری سینەمای كورد ناتوانێت فیلمەكانی بە زمانی كوردی بەرهەمبهێنێت، بەڵام لە ئێستادا زمانی كوردی ڕەگەزی سەرەكی پێكهێنەری فیلمی كوردییە، وەك چۆن زمانی ئیتاڵی زمانی فیلمی ئیتاڵیە یان فەڕەنسی زمانی فیلمی فەڕەنسیە، هەروا بۆ ئێرانی و ژاپۆنی و ئەمریكیش.

     ٢. كلتور و دابونەریت و جلوبەرگ:
     گەر بە وردی سەرنج بدەینە سەر فیلمە كوردیەكان، بەشێوەیەكی ئاشكرا دۆخی كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی (كلتور و دابونەریت و جلوبەرگ)ی كورد دەبینین، كە ڕەگەزێكی سۆسیۆلۆژیانەی پێكهێنەری فیلمن، كۆی فیلمە كوردییەكان هەڵگری ئەم ڕەگەزەن.
     ٣. چیرۆك (سەبجێكتی فیلمەكە):
     ئاشكرایە كە فیلمە كوردیەكان چیرۆكەكانیان چیرۆكی كوردین و باس لە ژیانی ئینسانی كورد دەكەن، چۆن فیلمێكی فەڕەنسی فەڕەنسیە و لەو كۆنتێكستەدایە یان فیلمێكی هیندی چیرۆكێكی هیندی دەگێڕێتەوە، هەر بەو شێوەیەش فیلمی كوردی چیرۆكێكی كوردی دەگێڕێتەوە. 
     ٤. هونەر و موزیكی كوردی:
     لە ناو فیلمی كوردیدا بەشێوەیەكی بەرچاو هونەری كوردی و میوزیكی كوردی ئامادەیی هەیە، ئەگەر لە سینەمای ڕەشپێستەكاندا سەمای سروتە ئاینییەكان و میوزیكی لۆكاڵی ئامادەیی هەبێت، یان لە سینەما هیندیدا، ئەوا لە فیلمی كوردیشدا (میوزیك و میلۆدی و سەما "هەڵپەڕكێ" ئامادەیی هەیە)، لەم خاڵەدا ئاشكرایە كورد خاوەنی میوزیكی تایبەمتەندی خۆیەتی و پسپۆرانی ئەم بوارە ئەمەیان ساغكردووەتەوە.

     ٥. دۆخی سیاسی:
     ئەگەر لە سینەمای وڵاتانی تردا دۆخی سیاسی لەچەند فیلمێكدا ئاماژەی بۆ دەكرێت، ئەوا لە سینەمای كورددا بەشێوەیەكی بەرچاو قسە لە دۆخی سیاسی كۆمەڵگەی كوردی دەكرێت، بەجۆرێك ئەگەر لە سینەمای وڵاتاندا ژانری فیلمی سیاسی بوونی هەبێت ئەوا لە سینەمای كورددا ژانری سیاسی بەهێزترین ژانرە، وەك سینەمای جولەكە، كە ئیشكردنێكی بەردەوامی لەسەر مەسەلەی جینۆسایدە، یان سینەمای ئەمریكی بەتایبەت هۆلیود كە ڕەگەزی سیاسی بەهێزە.
     لە دۆخی سینەمای كورددا، مەسەلەی جینۆساید و كارەسات و پاڵەوان وەك قوربانی، سیمایەكی گرنگی پێكهێنەری زۆرینەی فیلمە كوردییەكانن، خۆ ئەگەر فیلمێك دروست بكرێت، ژانری سیاسیش نەبێت بەڵام لە شوێنێكی فیلمەكەدا هەر ئاماژەی سیاسی دەبینینەوە كە گوزارشت لە دۆخی سیاسی كورد دەكات، بە نمونە فیلمی (چیرۆكەكانی سەربەرد)ە شەوكەت ئەمین، كە باس لە گروپێكی سینەما دەكات دەیانەوێت فیلمێك دروست بكەن لە شاری دهۆك لە ناو قەڵایەكی سەردەمی سەدام حسێندا، بەڵام فیلمەکە تەواو سیاسی دەبێتەوە، لە هەڵبژاردنی پاڵەوانی سەرەكی بۆ فیلمەكەی كە بڕیارە دروست بكرێت، كچێك دێتە پێشەوە كە خۆی یەكێكە لە قوربانیەكانی ناو ئەو قەڵایە، كە لە كاتی ئەنفالدا لەو قەڵایە لەدایكبووە، ئەگەرچی لەشوێنێكی تریشدا ئەو كچە كە دەیەوێت نواندن بكات بەڵام كەسوكارەكەی ڕازی نابن، جارێكی تر دەبێتەوە بە قوربانی، بۆ ئەوەی فیلمەكە وێنە بگرن بەكامێرای سینەمایی دەبێت بەشێوەیەكی یاساشكێنی لە سنورەوە كامێراكە بهێنن، دیسان باسی كێشەی سنور كراوە، دەتوانین دەیان نموونەی تر لە سەرجەم فیلمە كوردیەكان بهێنینەوە.

     ٦. پاڵەوان:
     بوونی پاڵەوان كە لە ناو ڕووداوەكاندا دەژی و ئامادەیی هەیە، (جا ئەو ئامادەییە بە بوونی كاریگەری بێت لەسەر ڕووداوەكان، یان بێكاریگەری بێت) كە هەردوو حاڵەتەكە دەرهاویشتەی دۆخێكی سایكۆلۆژی و مێژوویی ئینسانی كورد نیشان دەدەن، بەڵام پاڵەوان بوونی هەیە و لەناو ڕووداوەكاندا ئامادەیی هەیە، پاڵەوان لەناو فیلمی كوردیدا گوزارشتێكی ڕاستەوخۆی دۆخ و دۆزی سیاسی ئینسانی كورد خۆیەتی، زۆرینەی پاڵەوانەكانی ناو فیلمی كوردی لە بنەڕەتدا قوربانین، جا فیلمەكە لەو بارەیەوە یان هەر نیشان دەدات، یان ئەو قوربانیە بۆ پاڵەوانێكی ڕاستەقینە دەگۆڕێت كە توانای لەسەر گۆڕینی ڕووداوەكان هەیە، لە فیلمی ئەمریكی هۆڵیوددا پاڵەوانی ئەمریكی كەسێكی سەركەوتووە و دوژمێنێكی بەهێزی هەیە، دەكەوێتە ململانێوە و لە كۆتایدا سەردەكەوێت، ئەمە جگە لەوەی ئاڕاستەكردنێكی سیاسیانەی دەوڵەتی ئەمریكایە بۆ ئەوەی بەجیهان بڵێت من ئەو كەسەم كە لە كۆتایدا سەردەكەوم گوزارشتێكی ئاشكراشە لە دۆخی باوی كەسایەتی ئەمریكایی، بەڵام لە فیلمی كوردیدا بەهەمان شێوە پاڵەوان بوونێكی گرنگی هەیە، بەڵام لە ناوەڕۆكدا جیاوازە، لەبەرئەوەی سینەمای كورد زیاتر سینەمایەكی سیاسی بووە تا ئێستا، بۆیە پاڵەوانەكانیشی بەرهەمی ڕووداوە سیاسیەكانن، بەڵام مەرج نیە كارەكتەری بێ هێز بن، لەبەرئەوەی قوربانین، بەڵكو زۆر جار ئەم قوربانیانە كارەكتەری زۆر بەهێزن، لە فیلمی (من دیت، یان "منداڵانی دیاربەكر")دا مناڵەكان قوربانی دۆخە سیاسیەكەن، بەڵام پاڵەوانی ژیانی خۆیانن و دەتوانن كاریگەر بن لەسەر ڕووداوەكان، دوو كورتەباڵاكەی فیلمی (كالسیكۆ) سەرەڕای ڕێگریە گەورەكان كڵاشەكان دەگەیەننە میسی و ڕۆناڵدۆ و سنورەكان دەبڕن، ئەیوب لە (ساتێک بۆ مەستی ئەسپەكاندا) دوای تەقینەوە و تەقەكان و هەر تەلی سنورەكە دەبڕێت و دەچێتە ئەودیو، گەریال شەهیدەكەی ناو فیلمی (بیرەوەریەكانی ئەسپی ڕەش)ی شەهرامی عەلیدی بە هەزار تەنگەژەشدا هەر دەگاتەوە زێدی خۆی و لەناو سەهۆڵیشدا بێت بەپێوە دەوەستێت.
     لەم بارەیەوە بەڕێز (د. دڵشاد موستەفا)، تێزی دكتۆراكەی لە بارەی پاڵەوانی ناو فیلمی كوردی و كێشەی قوربانی كۆمەكی باش بەم تێڕوانینە دەكات، بریا ئەویش بە زمانی كوردی لەبەردەستدا بێت، كە بە زمانی ئینگلیزی پێشكەشی زانكۆكەی كراوە لە شانشینی یەكگرتووی بەریتانیا.

     ٧. جوگرافیای ناشوێن و گرفتی سنور:
     جوگرافیا لەناو فیلمدا دوو شێوەی هەیە:
     أ- جوگرافیای ڕاستەقینەی شوێن یان وڵات: بۆ نموونە فیلمە ئەمریكیەكە لەناو ئەمریكادا ڕوودەدات، یان پاڵەوانە فەڕەنسیەكە لە شانزەلیزێ و لای بورجی ئیڤڵەوە دەبینین.
     ب- جوگرافیای دەرەوەی شوێنی ڕاستەقینە، بەڵام كارەكتەرەكە شوێن یان جوگرافیا بۆ خۆی دروست دەكات، بۆ نموونە لە فیلمێكی ئەمریكیدا كاتێك باس لە چەند سەربازێكی ئەمریكی دەكات لە عێراق یان ئەفغانستان، ئەوا شوێنێك بەرهەم دێت كە شوێنی پاڵەوانەكانی فیلمەكەیە (كامپی سەربازەكان، یان ژوورەكانیان) كە لە پرۆپس و ئێكسسوار جوگرافیایەكی ئەمریكایی دروست دەكات.
     بۆ ئەم دوو نمونەیە لە سینەمای كوردیشدا، یان ئەوەتا فیلمەكان لە جوگرافیای حەقیقی كوردستاندا ڕووئەدەن، یان ئەگەر كاركتەرەكانیش دەچنە دەرەوەی جوگرافیای خۆیان دیسان شوێن بەرهەم دەهێنن، بۆ نموونە لە فیلمی (نامە بۆ پادشا)ی دەرهێنەری كورد هیشام زەماندا ئەگەرچی كۆی ڕووداوەكان لە شاری ئۆسلۆی پایتەختی نەرویژ ڕوودەدەن، بەڵام پاڵەوانە كوردییەكان لەناو ئەو شوێنەدا جوگرافیایەكی كوردیان بە ئەتمۆسفێرێكی كوردی دروست كردووە.
     جگە لەم دوو حاڵەتە دیار و ئاشكرایە، سینەمای كورد بەشێوەیەكی زەقتر لە بارەی جوگرافیا قسەی هەیە، دۆخی سیاسی كورد و كێشەی جوگرافیای ناشوێن و گرفتی سنور، لەزەقترین كێشە سیاسیەكانیەتی كە لە بارەی دەروونیەوە كاریگەری گەورەی لەسەر فیلمسازان هەیە و ئەم خاڵە بە زەقی لەبارەیەوە ئیشكراوە، لە فیلمی كوردیدا خاك پیرۆزە لە فیلمی (ڕێگا)دا، سەید كاتێك لە زیندان دەگەڕێتەوە و دەگاتەوە خاكەكەی سەردەخاتە سەر زەویەكە و ماچی دەكات، سنورێك هەیە كە هەمیشە دەشكێنرێت (ساتێک بۆ مەستی ئەسپەكان و نیوەمانگ) بە نموونە، حاڵەتێكی تری دەگمەن كە دەتوانین لەناو سینەمای كوردیدا بیدۆزینەوە شوێنێكە كە پاڵەوان دەیەوێت بیدۆزێتەوە و یان خاكێكە بەزۆر دروستكراوە بۆی، لە حاڵەتی یەكەمدا جوگرافیای ناشوێن بۆ نموونە لە (فیلمی زەڕ)دا سەر زەمینێك هەیە كە پاڵەوانی فیلمەكە بۆ دەگەڕێت سەرزەمینێك هەیە و هەمووان دەزانن كە هەیە، بەڵام دوورە دەست و شاردراوەیە تێناگەیت هەیە یان نیە، یان لە (نیوە مانگ)دا گوندی (ئاوایی تەنگەی بلە و سوراو) شوێنێكە بوونی هەیە و نادۆزرێتەوە، لە (مێگەل)دا ئەو گوندەی بەردی بەسەردا دەبارێت بەهەمان شێوە، لە دۆخێكی تردا شوێنی (بەرهەمهاتووی ئیجباری) هەندێك جار وەك ڕەخنە لەبارەی فیلمی كوردیەوە دەوترێت ئەم سنور و بەفر و شاخ و داخە نەبڕایەوە، ئەم كەمپ و پەراوێزنشینیە بەس نییە، بەڵام ڕاستیەكەی ئەوەیە سیمای پێكهێنەری سینەمای كوردن، كورد لە ڕێی سینەماوە گوزارشت لە ڕەوش و دۆزی خۆی دەكات، كاتێك ئاوارەكانی كەركوك لە ستادیۆمێكدا دەژین لە فیلمی (شوێنێك بۆ یاری) شەوكەت ئەمیندا دەرئەنجامێكی واقعیانەی دۆزی كوردە كە لەسەر خاكی خۆشی بێت كەمپنشینە، یان لە فیلمی (گۆرانیەكانی وڵاتی دایكم)ی بەهمەن قوبادیدا لەناو چیاكاندا خێمەی هەزاران كورد دەبینین كە بەهۆی كارەساتەوە لەسەر خاكی خۆیان ئاوارەن.

     ٨. دەرهێنەر:
     ئەگەر یەكێك لە مەرجەكانی سیمای بوونی سینەما، دەرهێنەری ئەو (زمان - نەتەوە)یە بێت، ئەوا لە ئێستادا زۆرینەی بگرە تێكڕای فیلمە كوردیەكانی، دەرهێنەرەكانیان كوردن و لە ئێستادا بەدەگمەن ڕوودەدات، دەرهێنەرێكی غەیرە كورد فیلم لەبارەی كوردەوە دروست بكات، هەرچەند لە ئێستادا ئەم سیمایە بۆ ناساندنی سینەمایەك زۆر ئاماری لەسەر دانانرێت بەهۆی دروستبوونی كۆمپانیای سینەمایی ئینتەناسیۆنالەوە، بەتایبەت لە هۆڵیود، كە هەزاران دەرهێنەری غەیرە ئینگلیز لەوێدا سەرقاڵی دروستكردنی فیلمن.
     ٩. بەرهەمهێنەر:
     هەندێك لە تیۆرسینەكانی بەرهەمهێنانی سینەما، پرۆدەكشن و فەند دەكەنە مەرجی سەرەكی بۆ چوونە قاڵبی هەر فیلمێكی بەرهەمهاتوو بۆ ناو سینەمایەكی دیاریكراو، بۆ نموونە ئەگەر فیلمێك لەلایەن یەكێك لە كۆمپانیاكانی هۆڵیودەوە دروست بكرێت دەبێتە بەرهەمی سینەمای هۆڵیود، یان ئەگەر وڵاتێك فەندی فیلمێكی كرد ئەو فیلمە دەبێتە فیلمی ئەو وڵاتە، بەم ئارگۆمێنتەوە هەندێك كەس پێیان وایە فیلمەكانی یەڵماز گونەی بەشێكن لە سینەمای توركی، فیلمەكانی بەهمەنی قوبادی سینەمای ئێرانن و فیلمەكانی هەرێمی كوردستانیش بەشێكن لە عێراق، ئەم تێڕوانینە ئەگەر وەك شكڵ تەماشای بكەین دەتوانین بڵێین ڕاستە، بەڵام دەبێت حاڵەتێكی تر لەبەرچاو بگرین ئەویش نەبوونی كیانی سیاسیە بۆ كورد (گرفتنی دەوڵەت نەبوون)، لەكاتێكدا كورد كە خاوەنی دەوڵەت نیە، چۆن بتوانێت لەژێر ناونیشانی دەوڵەتدا فەندی فیلم بكات، بەڵام ئەم ئارگۆمێنتە لەوێدا دەكەوێت كاتێك دێینە سەر سیماكانی فیلم بە نموونە ئەگەر فیلمی (پیانۆژەنەكە)ی پۆلانسكی وەربگرین كە بەرهەمی هۆڵیودە بەڵام دەچێتە ناو سینەمای جولەكەوە، یان فیلمی (میلۆنێری هەژار)، با فیلمەكە بەرهەمهێنەرەكەی ئەمریكی بێت و دەرهێنەرەكەی بەریتانی بێت، بەڵام لە تەواوی دنیادا كە لەبارەیەوە نووسرا دەیانوت فیلمە هندیەكە.

     گەر دیقەتی شتێكی تریش بدەین ئێستا كاتێك لەبارەی فیلمی كوردیەوە لە دنیادا دەنوسرێت وەك فیلمی كوردی دەناسێنرێت نەك وەك فیلمی ئێرانی یان توركی، هەروەها ئەگەر سەرنج لە كۆی فێستیڤاڵە جیهانیەكان بدەین، بەهۆی بوونی فیلمی كوردیەوە لە سەكشنی زماندا دەتوانیت زمانی كوردی هەڵبژێریت، هەروەها لە زۆرینەی فێستیڤاڵەكانیشدا لەبارەی وڵاتی بەرهەمهاتووی فیلمەكەوە (كوردستان ئاماژەی بۆ كراوە).
     وەك لە تێزی دكتۆراكەی (خەسرەو سینا)دا هاتووە، ئەگەر كورد لەسەر خاكیش نەتوانێت دەوڵەت دروست بكات، ئەوا سینەما لەپارچە جیاوازەكانیەوە دەوڵەت و ناسنامەی سیاسی و فەرهەنگی بۆ كوردستان دروست كردووە، بەپێی ئەم سەلماندنانە لە ئێستادا دەتوانین بڵێین بەڵێ كورد، سینەمای هەیە و فۆڕم و شێوەكەشی لەسیماكانیدا ڕوون بووەتەوە، هەر كەسێكی تریش بێت و بە پێچەوانەی ئەم بۆچوونەوە قسە بكات، دەبێت بە ئارگۆمێنتی زانستی گوزارشتەكانی دەربڕبِێت، بەڵام ئەوەی ئەبێت بوترێت ئەم سینەمایە، هەژار و كەم بەرهەم و پەرتەوازەیە. ئەمە جگە لەوەی لە ژانرەكانی سینەمادا زۆرترین فیلمە بەرهەمهاتووەكان (فیلمی سیاسی)ن لە ڕووی ناوەڕۆكەوە و لە ڕووی فۆڕمیشەوە ڕیالیستیە، بەڵام ئەبێت ئەو ڕاستیە ئاماژە بۆ بكرێت بۆ ئەوەی سینەماكە باشتر جێگیر ببێت، دەبێت لە ڕووی ناوەڕۆك و فۆڕمەوە، لەسەرجەم ژانرەكاندا بەرهەم زیاد بكات، هەروەها بەشداری فیلمی كوردی لە ئیڤێنت و فێستیڤاڵەكاندا زیاد بكات، تا ئەو چوارچێوەیە زیاتر پتەو و خۆگرتوو ببێت.