سینەمای فێمێنیستی
528 جار بینراوە
کوردسینەما- سینەمای فێمێنیستی سینەمایەكە لەو ڕێگەیەوە گرفت و كێشەكانی ژن لەناو كۆمەڵگا خستۆتە ڕوو، ئەو سینەمایە یەكێك لەبنەما سەرەكیەكانی وەستانە لەسەر توندو تیژی پیاو لەبەرامبەر ژن، چەوساندنەوەی ڕەگەزی و بەپەراوێز خستنی ژن لەكۆمەلگادا بابەتە سەرەكیەكانی ئەو سینەماییە. سینەمایەك نیە نە تایبەت بێت بە كۆمەڵگایەك و نە بە ستایلێكی هونەری، بەڵكو هەر دەرهێنەرێك بەپێی ئەو چەوساندنەوە كۆمەڵایەتیەی ئەو كۆمەڵگایەی تیایدا دەژیێت كاری تیا دەكات، بۆیە ئەو كاتەی بەدوای ئەو سینەمایە لە فیلمی ئێرانی بگەڕێین، دەبێ ئەوە بەهەند وەربگرین كە ئەو سینەمایە لەناو پاشخانێكی كولتوری فارسەوە كە تێكەڵەیەكە لە مێژووی سەفەوی و عەجەمی و ساسانی و دواتر بە دوو قۆناغی جیاواز یەكەمیان سەردەمی شا و ئەویتریش سەردەمی كۆماری ئیسلامیە، ئەوەی دواتریان چەندە كاریگەری هەیە لەسەر بیركردنەوەی سینەماكار، بەڵام ئەو ژیارەی كۆمەڵگا توانیویەتی لەپشت ڕەخنە و بیركردنەوەی هونەرمەندەوە ئیش بكات. فیلمەكانی (تەهمینە میلانی، سەمیرە مەخمەلباف، مشكینی تەلائیعی، هەدیە تەهرانی) بەبەرهەمەكانی ئەو سینەمایە دادەنرێت، ئەوە جگە لەو دەرهێنەرە پیاوانەی كە كێشەی ژنیان بەهەند وەرگرتووە، كە ناكرێ دوو فیلم لەخەیاڵی خۆمان بكەینە دەرەوە و ئاماژەیان بۆ نەكەین، ئەوانیش (بازنە) ی جەعفەری پەناهی و (خانم) ی داریوش مەهرجوئیە. هەریەك لەو سینەماكارانە بەشێوەی جیاواز سەیری كێشەی ژنیان كردووە، بەڵام ئەوەی هەمووان لەسەری كۆك دەبنەوە شوبهاندنی ماڵ (كۆمەڵگا) یە بەزیندانێك بەدەستی پیاوانەوە، كە ژن لەو كارە چەندە دەچەوسێنرێتەوە، بەڵام خۆشی بێگوناه نیە تیایدا وەك لە فیلمی (زیندانی ژنان) ی مونیزەی حیكمەتی، كە لادانی هەرزەكاران بەهۆكاری توند و تیژی دەبینێت، ئەگەرچی ئەوە فیلمێك نیە دەسەڵاتی پیاوسالاری دەوڵەت خۆشحاڵ بكات، چونكە ئەو فیلمە بۆ ماوەی دووساڵ ڕێگای نەدرا لەناو ئێران نیشان بدرێ، ئەوە لەپاڵ ئەو هێرشەی هەندێك لەڕۆژنامەكان لەدژی ئەو سینەمایە دەینووسن، بەوەی سینەمای ئێرانی لەڕێگەی كێشەی ژنەوە خۆی دەیخاتە ژێر كاریگەری سینەمای خۆرئاوایی و هندی، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا ڕەخنەگرانی سینەما ناتوانن بە ئاسانی نكوڵی لەسینەمای فێمێنیستی ئێرانی بكەن، ئێمە لەبارەی ئەو سینەمایە دەمانەوێ لەسەر دوو لەو دەرهێنەرانە بووەستین، ئەوانیش (تەهمینە میلانی) و (سەمیرە مەخمەلباف)ن، ئەوەی دواتریان لەتەوەری داهاتووی ئەو لێكۆڵینەوەیە قسە لەبارەی ستایل و ڕوانین و دیدگای هونەری و كاریگەری ئەزمونی پێشوو لەسەری دەكەین، هەرچی ئەوەی تریان تەهمینە میلانیە ئێستا لەسەر یەكێك لەبەرهەمەكانی دەوەستین ئەگەرچی ئەو تەواوی فیلمەكانی لەبارەی كێشەی ژنەوەیە، بەتایبەت لەڕووی چەوساندنەوەی ڕەگەزی و ڕاكردنی ژنان لەماڵەوە كە ئە وە كێشەیەكی دیاری ماڵی ئێرانیە، كە بەكێشەی ڕاكردنی كچان لەماڵەوە ناوبراوە، بەڵام ئێمە لێرەدا هەوڵ دەدەین لەسەر لوتكەی داهێنانەكانی ئەو هونەرمەندە بووەستین كە فیلمی (دوو ژن) ە. فریشتە و روئیا دوو كچە خوێندكاری زانكۆن، هاوڕێی نزیكی یەكترین، ئێمە لەسەرەتای بینیمان بەچیرۆكێك ئاشنا دەبین كە مێردی فریشتە لە نەخۆشخانەیە و روئیاش ئەندازیارە و لەماڵێكی بەختەوەری هاوسەریدا ژیان دەباتە سەر، هەرچی پەیوەندیی بە ڕابردووی هاوڕێیەتی و ناخۆشیەكانی ژیانی فریشتەیە لەڕێگەی یادەوەریی كچەكانەوە دەیبینینەوە، یادەوەریەك پێمان دەڵێت گەنجێكی عاشق دەبێت سەرچاوەی نەهامەتی و كارەساتەكانی فریشتە، تا دەگاتە ئەوەی لەماڵەوە ناچار دەكرێت مێرد بەپیاوێكی تر بكات كە بە قەوڵی كابرا ئابروی ئەوانی كڕیوەتەوە، گەنجە شێتە عاشقەكەش دوای ئەوەی سیانزە ساڵ لە زیندان تەواو دەكات بەهۆی ئەوەی بەماتۆر مناڵێك دەكوژێت كاتێ بەداوی كچەوەیە، كە لە زیندانیش دێتە دەرەوە یەخە بە فریشتە دەگرێتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە فریشتە لەماڵەوە لەدەست مێردەكەی ڕایكردوە، چونكە مێردەكەی گومانی پەیوەندی تری لەژنەكەی هەیە و ڕێگای خوێندنی لێ دەگرێت، سەرباری ئەوەی كەدوو مناڵیان هەیە، بەڵام دەیەوێ ژنەكەی بكات بە كۆیلەی ماڵ وەك ماتریالێكی ناو ماڵ تەماشای بكات، سەرەنجام گەنجەكە چەقۆیەك لەسنگی مێردەكەی دەدات و لەكۆتاییدا مێردەكەی دەمرێت. دەرهێنەر لەرێگەی ئەم چیرۆكەوە دەیەوێ لەسەر زۆر رەهەندی ناو ژیانی كۆمەڵگاكەی بوەستێت بەڕادەی ئەوەی نایەوێ زۆر ڕووداو هەیە بەهەند وەری نەگرێت، لەنمونەی خۆپیشاندانی خویًَندكارانی زانكۆ و پەكەوتنی زانكۆ بۆ ماوەیەك، كە ئەو ڕووداوە بەلای سینەماكارانی ئێرانیەوە بابەتێكە لەچەندین فیلمی تریش ویستراوە ڕۆڵی ئەو نەوە نوێیەی تیا بخرێتە ڕوو كە دەیەوێ دەسەڵات گۆڕان لەخۆیدا بكات.
دەركەوتنی گەنجە عاشقەكە ڕووداوەكانی تر دەكات بەلاوەكی بەوەی هێلی سیناریۆكە زیاتر لەسەر ئەو كارەكتەرە بەهێز كراوە ئەوەش مەبەستێكی سەرەكی فیلمەكەیە بەوەی تاكە پیاوێك دەتوانێ بەختەوەری كچێك بشێوێنێت و نەیەڵێ بۆ داهاتووش ئاسوودە بێت. ئەگەرچی تێڕوانین و داكۆكی كردنی پیاوەكەشی فەرامۆش نەكردووە بەوەی ئەویش قسەی خۆی هەیە، دەڵێت"لەناوت بردم ئەمویست بتهێنم نەتهێشت" بەڵام وون نەكردنی دەنگی عاشقە نێرەكە گرنگ نیە، بەڵكو وەڵامی فریشتە كە دەبێتەوە ئاماژەیەك بۆ وەك یەك بوونی گوتاری پەتریاركی كەهەموان بەربەست درووست دەكەن لەوەی ژیان و ئازادی زەوت دەكەن، ئەگەر ئەو نەیهێشتبێت گەنجەكە بەختەوەر بێت ئەوە لەپاڵ ئەودا ئەوانیش پیاوان نەیانهێشتوە ئەو بژیێت و خەونەكانی بێنێتە دی"هیچ كامتان نەتان هێشت.. باوكم نەیهێشت.. تۆ نەت هێشت.. مێردەكەم نەیهێشت؟ هەربۆیە كاتێ لەماڵ دەردەچێت و مێردەكەی بەدوای دەكەوێت لەو سەری كۆڵانەكەش گەنجە شێتەكەش دوای كەوتووە، بۆیە ڕاكردن لەوێدا ڕاكردن نیە لەتاكە كاركتەرێكەوە بەڵكو ڕاكردنی ژنە لەدەست پیاو، دەرهێنەر ئەو ڕاكردنە دەكات بەگوتارێكی فێمێنیستیانە بەوەی ئەو ڕاكردنە لەدەرەوەی هۆشیاریەوە نیە بەڵكو لەناو ئاگایی ئەو ڕەگەزەوە سەر هەڵ دەدات، چونكە فریشتە بەر لەوەی ماڵەكە بەجێ بێلێت ئەو كاتانەی مێردەكەی خوێندنەوەی كتێبی لەماڵەوە لێ قەدەغە كردوە ئەو گونییەك كتێب بە مێردەكەی نیشان دەدا و پێی دەڵێت"وائەزانی ئەتوانی ڕێگە لەكەسێكی خوێنەوار بگری" بۆیە كاتێ هەواڵی مردنی مێردەكەی دەبیسیتین ئێمە لەڕێگەی دەیالۆگ گۆڕینەوەی ئەو دوو دەستە خوشكە بەوە دەگەین كە مردنی مێرد ئازادبوونی فریشتەیە، دەسپێكردنەوەیە بۆ ژیانێكی نوێ، ئەگەرچی دەزانێ ئەوانە بۆ ئەو زەحمەتیەكی زۆری دەوێت، هەر بۆیە خۆی بە باڵندەیەكی بێ باڵ وەسف دەكات، بەڵام لەپاڵ ئەوەدا بیرۆكەی چەندین پڕۆژەی وەكو چوون بۆ خولی كۆمپیوتەر و مەشقی سەیارە و سەرلەنوێ چونەوە بۆ خوێندنی زانكۆ، ئومێدێكی ترە بەوەی ژن بۆ ڕزگار بوونی دەبێت بەشداری لەبنیاتنانەوەی كۆمەڵگا و هۆشیاری خۆی و ئابوری سەربەخۆ بكات، ئەوەش پرۆسەیەكە بەبەشداری ناوی دەبەین نەك دابرٍان. باشترین نمونەش مێردەكەی روئیایە كە پیاوێكە، بەڵام لەدەرەوی دەمارگرژیەتی ڕەگەزیەوە دەیبینین، بەڵكو وەك كارەكتەرێك دەیبینین كە بەشێكە لەناو گوتاری فێمێنیستی و ژیان بەو شێوەیەش بەلایەوە جوانە كە خۆشەویستی و برٍِوابوون بەیەكتری تیابێت، دوور لەكۆتی كۆمەڵایەتی، بەڵكو وەك ئەوەی هەیە سەیری شتەكان دەكاتەوە، ئەوەش هەر تەنیا سوود بەخۆی ناگەیەنێت بەڵكو بەشداری لەگۆڕینی هۆشیاری كۆمەڵایەتیش دەكات.
نووسینی بابەت: نیهاد جامی