پڕۆسەی ناونان وئاماژەكانی وێنە

کوردسینەما- پڕۆسەی ناونان تاچەند كاریگەری بەسەر بابەتەوە بەجێ‌ دێلێت؟ كاتێك ناونان ببێت بە هەڵگری گوتاری دەق، مانای وایە ناونان لەنێو پەیوەندیەكی ئاماژەكاری دێتە بوون، ئەو پەیوەندیە بەرهەمی دۆخێكی كۆمەڵایەتیە، بەڵام دۆخێك لەناو كاری هونەری دەگوازرێتەوە بۆ زەمەنێكی ئەفرێنەر، خوڵقاندنەوەی ژیانێكی نوێیە بە كۆمەڵە دەلالەتێكی جیاواز، سەرەنجام جەستەیەكی نوێ‌ لەڕێی كاری هونەری بەرهەم دێنێت، كە دەبێتە هەڵگری كۆمەڵێك پرسیار، پرسیار لەو زەمەنەی دابڕاو نیە لە ئێمە، بەڵكو زەمەنی هەنووكەیی خۆمانە، ئەوە گومانكردنە لەچۆنیەتی ژیان و خوڵقاندنەوەیە لەناو پڕۆسەی بینین، ئەو پرۆسەیە بەرەنجامی گوتارێكی هونەریە كە شتەكان لە دەلالەتی نەگۆڕی ژیانەوە بەرەو مانایتر دەبردرێت، گۆڕینی ڕووداوێك بۆ تەفسیری جیاواز و بینینی ئەو شتانەی كە لەناو ڕووداوە گەورەكاندا فەرامۆش دەكرێن، ئەوانەش لەناو فیلمەكانی (سەمیرە مەخمەلباف) دا بەڕوونی هەستی پێدەكەین، بە تایبەت لە هەر سێ‌  فیلمی (سێو) و (تەختە ڕەش) و (پێنجی عەسر). لە فیلمی (سێو) دا ناونیشان وێنەیەكی مەجازیە، ئێمە سێو نابینین، بەڵكو سێو وێنەیەكی ئاماژەكاریە بۆ كچ، ئەوە چیرۆكی دوو خوشكی دوانەیە، كە باوكیان كاتێ‌ لەماڵ دەچێتە دەرەوە لەژوورێكدا دیلیان دەكات، ئەو فلمە ئەگەرچی مۆركێكی دیكۆمێنتاری پێوە دیارە، بەڵام بەیەكەم فلمی ریوایی دەرهێنەر دادەنرێت، هەر لەوسەرەتایەوە پەیوەندی نێوان ناونیشان و ناوەڕۆك لەلای دەبێت بە پەیوەندیەكی هارمۆنی، پەیوەندیەك لەسەر بەرزكردنەوەی ئاماژەی وێنە دەوەستێت، ئەو ئاماژەیە بونیادێكی نێو ماتریالە فەرامۆش كراوەكانی نێو ژیانە، وەك لە فلمی (پێنجی عەسر) ئەو ناونیشانە ئاماژەیە بۆ ڕووداوە تیرۆریستیەكەی یانزەی سێبتێمبەر، بەڵام چارەسەری بۆ ئەو ڕووداوە ، گێڕانەوەو بە دیكۆمێنت كردنی ڕووداوەكە نیە، بەڵكو دێت ئەفغانستان وەك كێشەیەكی كولتوری دەخاتە ڕوو،كە لەوەشیاندا كاریگەری ڕاستەوخۆی فلمەكەی (موحسین مەخمەلباف) ی باوكی (سەفەری قەندەهار)  بەسەریەوە زاڵە، ئوسامە لە كارەكتەرێكی تیرۆریستی ناو ژیان، دەبێت بە مناڵێكی ساوای نەخۆش كە بە گۆرانیەكی ئەفغانیەوە دەیگیڕن بۆ چارەسەركردن، سەرەنجام لەگەڵ كۆتایی ڕووداوەكانی فلمەكە ئوسامەی نەخۆش لە پێنجی عەسر دەمرێت، ئەو مردنە دەلالەتی قووڵمان بۆ دەردەخات، خاوەنی تەئویلی جیاوازە، تەئویلێك بەرەنجامی خوێندنەوەی كولتوریە، كولتوری كۆمەڵگا نەوەك كولتوری سیاسی، بەڵام ئەو تەئویلە توانای خوێندنەوەی نێو واقعی كۆمەڵگاكەی هەیە، بەوەی پێنجی عەسر مردنی ئوسامە بوو، لەناو ئەو مردنە زۆر چیرۆك و دیاردەی كولتوری دەردەكەون، لەناو ئەوانەشدا ئەو كچەی خەونی بوونە سەرۆكی ووڵاتی هەیە لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە، بەڵام ئەو خەونە نایەتەدی، نەهاتنەدی ئەو خە ونەش یەكسان كردنەوەی هاوكێشەكانە بە مردنی ئوسامە، مردنێك قەدەرێكی نادیار لە دواكەوتوویی فەرهەنگی بەجێ‌ دێلێت. هەرچی لە فلمی (تەختە ڕەش) ە ناونیشان خەیاڵمان بەرەو وێنەیەكی هزری دەبات، كە مەبەست لەو ڕووبەرە تاریكە ڕەشەیە، كە وەزیفەی سپیكردنەوەی هەیە لەڕێگەی تەباشیرەوە، ئەوە نووسین و فێربوونەوە ئەو ڕەشێتیە سپی دەكاتەوە، سەرەتای دەسپێك بە دوای ئەو وێنەیە ئێمە كۆمەڵە مامۆستایەك دەبینین كە تەختە ڕەشەكانیان بە كۆڵەوەیە، بەدوای خەڵك دەگەڕێن بۆ ئەوەی بەبڕە پارەیەكی كەمەوە فێری خوێندنیان بكەن، زەمەن ساتەوەختی جەنگە تۆقێنەرەكانی بەعسە لەگەڵ ئێران، دانیشتوانی شاری هەڵەبجە لەترسی مردن لە شاخەكاندان، ئەوان خاكەكەی خۆیان وون كردووە، دەنگی فرۆكەكان بڵاوە بە مامۆستاكان دەكات، دوای ئەوەی خۆیان لەژێر تەختە ڕەشەكان حەشار دەدەن، كە لە كۆمەڵە تەباشیرێك دەچن لەژێر تەختە ڕەشەوە، ناچار قووڕ لە تەختە ڕەش دەدەن بۆ ئەوەی لە فرۆكەكان ئاشكرا نەبوون، ئەوان دەیانەوێ‌ لەڕێگەی زانستەوە نان پەیدا بكەن، ئەگەرچی بەهۆی دەست نەكەوتنی كار لەو پیشەیە بێزار بوونە، بە تەختە ڕەشەكانی كۆڵیانەوە لە كۆمەڵە مەسیحێكی لە خاچدراو دەچن بەر سزای زانست كەوتبن. بەهۆی فرۆكەكانەوە سیناریۆی فیلمەكە لە ڕێگەیەكدا دەسبەرداری مامۆستاكان دەبێت و تەنیا دوو مامۆستا دێلێتەوە، كە هێلی  سیناریۆكە تاكۆتایی لەگەڵیان دەڕوات، هەریەك لەوان چیرۆكی تایبەتی خۆی دەژیێت. مامۆستای یەكەم تووشی كۆمەڵە مناڵێكی كۆڵبەر دێت، بەڵام مناڵەكان نایانەوێ‌ فێری خوێندن بن، هەرچەندە مامۆستاكە وازیان لێ‌ ناهێنێت، تاسەرەنجام مناڵێك ڕازی دڵی خۆی بۆ دەكاتەوە، كە زۆر حەزی بەوەیە كە ناوی خۆی فێر بێت ئەو مناڵە ناوی رێبوارە، لەڕێگەدا بەدەم خوێندنەوەی پیتەكانی سەر تەختە ڕەش رێبوار هەڵدە دێرێ‌ و خەونەكەی دەپووكێتەوە، چونكە دەكەوێتە سەر كۆڵی هاوڕێیەكی، سەرەنجام رێبوار لە دانیشتنێكدا خەریكی نووسینی ناوی خۆیەتی هاوار لە مامۆستاكە دەكات كە فێری ناوی خۆی بوو، بەڵام دوای چی دوای ئەوەی بۆردوومانی فرۆكەكان دەست پێدەكەن و ئەوان لەناو قەدەرێكی نادیار كۆتایی بە ژیانیان دێت. مامۆستاكەی تر كە ناوی سەعیدە چیرۆكەكەی هێندە تراژیدی نیە، بەڵكو بۆ دەرخستنی ململانێی ژیان خەم و هەست كردن بەئازاری ئەو خەڵكەی مامۆستاكە تووشیان بووە زۆربەی شتەكان پێكەنیناوی دەكەونەوە، جۆرە كۆمیدیایەك باڵ بەسەر شتەكاندا دەگرێت بەڵام كۆمیدیایەكی ڕەش لەوە دەچێت ئەو مامۆستایە زیاتر پاڵەوانی شاكارێكی چیخۆف بێت نەك كارەكتەرێكی نێو ئەو فیلمە، ئەوەش كارێكی بە ئەنقەستی نێو سیناریۆیەكەیە بۆ ئەوەی هەریەك لەو دوو مامۆستایە چیرۆكەكانیان كۆمیدی و تراژیدی بكەوێتەوە. ئەو كۆمەڵە پیاوەی كە سەرگەردان بوونە، پیاوێكی نەخۆشیان لەگەڵە كە میزی پێناكرێت، ئەو پیاوە كچە بێوەژنەكەی لەگەڵە، كچەكەی كە كوڕێكی هەیە باوكی دەیەوێ‌ بە مێردی بداتەوە، بەڵام لەناو ئەو حەشاماتەی كە هەموو پیرن گەنجێكی دەست نەكەوتووە، ئەگەرچی بێوەژنەكە شووكردنی بەلاوە مەبەست نیە ئەوەی بەلای ئەو گرنگە بایەخدانیەتی بە كوڕەكەی، مامۆستاكە داوا لەخەڵكەكە دەكات كە فێری خوێندن و نووسینیان بكات، بەڵام ئەوان لەترسی گیانی خۆیان تەنانەت نیشتمانەكەشیان كە هەڵەبجەیە لێ‌ وون بووە، ئێستا بە دوای خاكە سووتاوەكەیان دەگەرٍێن، چیانداوە لە خوێندن و نووسین، دوای ئەوەی كەسی دەست ناكەوێت، دەگاتە ئەو بۆچوونەی كە ئەو بێوەژنە بێنێت فێری خوێندن و نووسینی بكات، ئەگەرچی مارەیی بێوەژنەكە پەنجا گوێزە كە لەتوانای ئەو نیە، بۆیە مامۆستاكە ئامادەیە مارەییەكەی تەختە ڕەشەكە بێت، خانەوادەی بێوەژن ڕازی دەبن، تەختە ڕەش تەنها نابێتە مارەیی، بەڵكو لێرەوە كۆمەڵێك دەلالەتی پێدەدرێت، دەبێت بە دیوارێك لە نێوان بێوەژن و مامۆستاكە لەكاتی مارەیی، هەروەها دیوارێكە بۆ جیاكردنەوەی سنوری حەلال و حەرام ئەو دیو تەختەڕەش ماڵی مامۆستایە، ماڵیش بە مانای مومارەسەكردنی پەیوەندیە سێكسی و كۆمەڵایەتی و ئابوریەكان، هەر بۆیە بوونی ئەوان لەودیو تەختە ڕەش شەرعیەتدانە بە پەیوەندی سێكسی كە پیاوێك دێت كوڕەی بێوەژنەكە دەباتە لای خۆیان بەیاریكردن دەیخافڵێنن، ئەگەرچی مناڵەكە ئارەزووی لەو یاریكردنە نیە لەگەڵ گەورەكان، بەڵكو ئارەزووی لە گەڕانەوەیە بۆ ئامێزی دایكی، نیگای هەر لەو شوێنەیە كە دایكی لێیەتی، بەڵام دایك مامۆستا لێی زەوت كردووە، بێوەژنەكە كە هاوسەری مامۆستاكەیە بە فەرمانی وانەكانی مامۆستاكە ڕەفتار ناكات كە بۆی نووسیوە "من تۆم خۆش ئەوێ‌" دەیەوێ‌ فێری ئەو وانەیەی بكات، مامۆستاكە واتێدەگات كە ژنەكەی خۆشی ناوێ‌ بۆیە نایەوێ‌ فێر بێت، بۆیە پێی دەڵێت "بێژە من تۆم خۆش ناوێت" كێشەی ژنەكەی نە خۆشەویستیە و نە فێربوونی خوێندن، هێندەی هۆگربوونیەتی بە مناڵەكەیەوە، مناڵەكەی زۆر چێژ لەو پەیوەندیەی مامۆستا و قوتابیە دەبینێت، بۆیە بۆ ئەو یاریەكە زۆر لە یاری گوێزی گەورەكان خۆشترە بەلایەوە، دیارە میز نەكردنی باوكی كچەكە تەوەرێكی هەستیار و گرنگە كە ئەوانیتر بۆ گوناه كردنی دەیگەڕێننەوە، بەڵام لە جەستەی سیناریۆكەدا بەقەد كێشەی خوێندن و نووسینی مامۆستاكە گرنگە، هەربۆیە ئەو كاتەی مامۆستاكە پێیان دەڵێت كە خاكەكەیانی بۆ دۆزیەوە ئەوە هەڵەبجەیە دوای دڵنیابوون ئەوان خاكەكە ماچ دەكەن و كابراش میز دەكات، بە گەڕانەوە بۆ خاك و میزكردنی كابرای نەخۆش، مەینەتیەكان كۆتاییانی دێت، لەو گەشتی گەڕان بەدوای خاك، ئەو گەڕانەوەیە سەرەتایەكیترە بۆ ژیان، ئەگەر تێڕوانینێك هەبێت، بە تایبەت كوردی ڕۆژهەڵات بۆچوونیان وایە و بەشێك لە خوێندكارانی كورد لە زانكۆی تاران لە كۆڕێكدا بۆچوونیان وابووە كە سەمیرە مەخمەلباف لەو فیلمەدا كوردی وەكو نەتەوەیەكی نەخوێندەوار دەرخستووە، ئێمە پێمان وایە ئەوە تێڕوانینێكی ناسیۆنالیستانەی فاشی توندڕەوە، چونكە گەر قووڵتر لەو ڕەهەندە تەسكەوە سەیری بكەین، دەبینین مامۆستاكە كە ئاماژەیە بۆ نوخبەی رۆشنبیری كوردی هەرچەندە ئەو نوخبەیە كۆمەڵگا بەگوێی ناكات، بەڵام دواجار ئەو دەتوانێ‌ خاكەكەیان بۆ بدۆزێتەوە، بەدوای دۆزینەوەی خاك دەكرێ‌ كێشەی خوێندن بێننە پێشەوە، ئەگەرچی لەڕوویەكدا زۆر زەحمەتە، نە مامۆستاكە ئامادەبوو لەوێ‌ بمێنێتەوە، نە ژنەكەی ئامادەبوو لەگەڵ پیاوەكەی بڕوات، بۆیە ژنەكەی تەلاقدا ئەو ژنەی مارەییەكەی تەختەڕەش بوو، تەختە ڕەشەكەی لەگەڵ خۆی برد و مامۆستاكەی بەجێ‌ هێشت، ژنە مناڵەكەی و تەختە ڕەشەكەی بردەوە ناو هەڵەبجە ئەوەش كۆتایی هێنانە بەو ووتانەی كە دەڵێن ئەو فیلمە كوردی وەك نەخوێندەوار دەرخستووە، بەڵكو بە پێچەوانەوە كوردی كارەكتەرێكە لەو فیلمەوە زۆر لەماناكانی ئەنتلجنسیای كاریگەری لەناو شۆڕش بەجێ‌ دێلێت، ئەوەتە ئێستا ئەوان خاوەنی تەختە ڕەشێكن، ژنەكە تەختە ڕەشەكە و مناڵەكەی بەیەكەوە بردەوە ناو هەڵەبجە، ئەوەش دوو دەلالەتی دیارمان پێدەبەخشن، مناڵ كە ئاماژەیە بۆ نەوەی نوێ‌ و تەختە ڕەش وەك ئاماژەیەك بۆ خوێندن و زانست خاوەنی هەردووكیانین ئەوەش ئومێدی ئەو كۆمەڵگایە دەبێت بۆ داهاتوو بەوەی ئەوەی لە ڕابردوو گەڕانەوە بۆ خاكی لا پیرۆزتر بوو، لە داهاتوودا لەسەر خاكی خۆی خوێندن دەكات بە خەمی سەرەكی بۆ بەگژداچوونەوەی ململانێ‌ سەختەكان.

 

نووسینی بابەت: نیهاد جامی